Zzp-bemiddelaar, uitzendbureau of werkgever?

We leven steeds meer in een platformeconomie. Nooit eerder was het zo gemakkelijk om producten of diensten uit te wisselen via een digitaal platform. Dit geldt ook voor freelance opdrachten. Afgelopen jaar zijn er een aantal rechtszaken en onderzoeken geweest naar zzp-bemiddelaars. Zijn het wel écht platforms voor zzp’ers of vervult de bemiddelaar in praktijk een grotere rol? En wat betekent dat voor de positie van de werkenden? In dit artikel lees je over drie cases die afgelopen jaar uitgebreid in het nieuws kwamen: Temper, Deliveroo en Uber.

Temper: zzp-bemiddelaar of toch een uitzendbureau?

Temper is een digitale plek waar freelancers, zzp’ers en het bedrijfsleven elkaar kunnen vinden, een beetje zoals het prikbord in de supermarkt. Het is dus een bemiddelingsplatform voor zzp’ers. Tenminste, dat stelt het bedrijf zelf te zijn. Maar volgens een recent rapport van de inspectie SZW is Temper ‘gewoon’ een uitzendbureau. Hoe zit dat? Anders dan een prikbord kan het platform zelf bepalen op welke klussen iemand kan reageren en heeft het invloed op de manier waarop freelancers voor klussen worden gekozen. Bovendien heeft het platform inspraak op hoeveel werkzoekenden per uur betaald krijgen en hoe ze het werk moeten uitvoeren. Maar er zijn nog een aantal overeenkomsten met uitzendbureaus. Zo verlopen ziekmelding en betaling ook via Temper.

Volgens vakbond FNV betekent het onderzoek van de inspectie SZW dat iedereen die via Temper werkt, recht heeft op een arbeidsovereenkomst en dat werknemers betaald moeten worden conform de uitzend-cao. Maar er zijn kanttekeningen. Sommigen vinden dat menselijke bemiddeling de kern vormt van een uitzendbureau. Omdat Temper slechts een app gebruikt om vraag en aanbod bij elkaar te brengen, zou het volgens die definitie geen klassiek uitzendbureau zijn. Dit maakt het lastig om te bepalen aan welke regels dit soort platforms zich moeten houden.

Deliveroo-bezorgers hebben een arbeidsovereenkomst

Voor maaltijdbezorger Deliveroo liep ook een zaak over de zzp’ers die zij inzetten. De bezorgers die werken voor Deliveroo zouden dit doen als zelfstandigen, maar klopt dat wel? In februari 2021 heeft het gerechtshof Amsterdam in een procedure tussen FNV en het maaltijdbezorgingsbedrijf beslist dat Deliveroo-bezorgers werken met een arbeidsovereenkomst. Ze zijn in praktijk dus helemaal geen zelfstandigen. Het hof heeft vastgesteld dat er sprake is van een vaststelling van de rechten en verplichtingen die tussen de partijen overeengekomen is. De bezorgers zijn daarom eigenlijk werknemers bij het bedrijf. Hoe zit dat precies?

Volgens het Burgerlijk Wetboek heeft een arbeidsovereenkomst vier kenmerken: er is sprake van loon, een persoonlijke arbeidsverplichting, gedurende een zekere tijd en een gezagsverhouding. De rechter heeft geconstateerd dat bij Deliveroo aan de voorwaarden van een arbeidsovereenkomst wordt voldaan, want:

• Deliveroo betaalt haar bezorgers voor hun verrichte werkzaamheden en bepaalt steeds eenzijdig de hoogte van deze beloning (loon).
• De bezorgers verrichten arbeid in een niet te verwaarlozen omvang (gedurende een zekere tijd).
• Deliveroo hanteert een GPS-systeem om de bezorgers te volgen. Hiermee heeft het een vergaande controlemogelijkheid op de werkwijze van de bezorger. Daarnaast zijn de contractvorm, op basis waarvan de bezorgers werkzaam zijn, en de wijze waarop de werkzaamheden moeten worden verricht, door Deliveroo meermalen gewijzigd (gezag).

Alleen van een persoonlijke arbeidsverplichting is in dit geval geen sprake. Een bezorger kan een bezorging namelijk weigeren of zich laten vervangen. De vrijheid die het systeem van Deliveroo geeft en de vervangingsmogelijkheid zijn volgens het hof echter niet onverenigbaar met het bestaan van een arbeidsovereenkomst. Alles bij elkaar opgeteld maakt het de ‘zelfstandige’ bezorgers daarom dus gewoon werknemers.

Zijn de chauffeurs van Uber zelfstandig of niet?

Een soortgelijke rechtszaak loopt nu ook tussen vakbond FNV en Uber. De chauffeurs die voor dit platform werken zijn op papier zelfstandig ondernemers, maar in de praktijk lijkt het schijnzelfstandigheid te zijn. Uber bepaalt namelijk welke chauffeurs en auto’s tot het platform toegelaten worden, het tarief waarvoor ze rijden en controleert zelfs de prestaties van de chauffeurs. Ook kunnen chauffeurs geblokkeerd worden op het platform, zonder dat daar beroep tegen mogelijk is. Het is erg aannemelijk dat FNV gelijk krijgt in deze zaak, want er zijn inmiddels ook diverse (inter)nationale gerechtelijke uitspraken en officiële rapporten die de schijnzelfstandigheid van Uber-chauffeurs bevestigen.

Waadi: de oplossing?

In de politiek speelt de vraag of platforms zoals Temper, Deliveroo en Uber zouden moeten vallen onder de Waadi (Wet Allocatie arbeidskrachten door intermediairs). Vorig jaar zei demissionair minister Koolmees van Sociale Zaken dit te willen uitzoeken. Hiermee komen meer verantwoordelijkheden bij het platform als bemiddelaar te liggen, zonder een uitspraak te hoeven doen over de status van de aanbieder. Zo worden werknemers meteen eerlijk behandeld, zonder dat er rechtszaken aan te pas komen over de vraag of een platform een zzp-bemiddelaar, uitzendbureau of een directe werkgever is.

Aangezien momenteel een nieuw kabinet nog in formatie is, zal dit voorlopig even stil liggen. Maar de verwachting is dat de komende jaren meer duidelijkheid wordt geschept over de rol en verantwoordelijkheid van zzp-bemiddelaars.